آزادی هنر برای نمایش هم‌جنس‌گرایی /انوشه آذر
«رفیقی»، روایت دوستی و عشق دو زن کنیایی است. image: variety
انوشه آذر
فیلم «رفیقی» روایت دو زن کنیایی به نام‌های کِنا و زیکی است که از دو خانواده سیاسی با دیدگاه‌های متفاوت وارد رابطه‌ای دوستانه و عاشقانه با یکدیگر می‌شوند.
رفیقی در زبان سواحلی به معنای «دوست» است.
این فیلم در ماه آوریل توسط هیئت دولتی طبقه‌بندی فیلم کنیا به دلیل غیرقانونی بودن رابطه هم‌جنس‌گرایانه و به اتهام ترویج لزبینیسم توقیف شد.
این هیئت اعلام کرد «هر کس که این فیلم را در اختیار داشته باشد مجرم شناخته خواهد شد.»
این در حالی است که رئیس این هیئت پیشتر با تمجید فراوان از کارگردان این اثر، آن را «تصویرگر واقعیت زندگی جوانان کنیایی امروز» خوانده بود.
این فیلم در آوریل ۲۰۱۸ در جشنواره کن به نمایش درآمد و با تشویق ایستاده حضار روبرو شد. از آن زمان تا کنون در کشورهای دیگری از جمله غنا و آفریقای جنویی و همچنین در فستیوال بین‌المللی فیلم تورنتو به نمایش در آمده است. «رفیقی» در صورت عدم رفع توقیف قادر نخواهد بود در بخش بهترین فیلم خارجی آکادمی اسکار ۲۰۱۹ شرکت کند.
اکنون کارگردان فیلم «رفیقی» از دولت کنیا بخاطر توقیف فیلمش به دادگاه شکایت کرده است.
وانوری کاهیو، کارگردان سرشناس کنیایی، در ۱۱ سپتامبر ۲۰۱۸ شکایت خود را علیه هیئت دولتی طبقه‌بندی فیلم کنیا (KFCB) تسلیم دادگاه کرد.
وانوری کاهیو (کارگردان) به همراه موتونی گاتِچا و پاتریشیا امیرا (دو بازیگر نقش اول رفیقی) در جشنواره فیلم کن ۲۰۱۸
ردپای استعمار در کنترل روابط جنسی و خلاقیت هنری
در کنترل دولت کنیا بر روابط خصوصی افراد و افکار و تولیدات هنری ردپای استعمار به وضوح دیده می‌شود.
رابطه هم‌جنس‌گرایانه در قانون کنیا از سال ۱۸۹۷ به این سو جرم است و مجازات ۱۴ سال زندان را برای هم‌جنس‌گرایان به همراه دارد. امروز هم‌جنس‌گرایی در بسیاری از کشورهای مستعمره قدیم جرم یا تابو است. با این همه، در سال‌های اخیر جنبش هم‌جنس‌گرایان، دوجنس‌گرایان و ترنس‌جندرها بیش از هر زمان دیگری در آفریقا فعال است.
بعلاوه، در کنیا قانون نظارت و کنترل بر تولید محتوای صوتی تصویری وجود دارد که به موجب آن دولت می‌تواند در ساخت و نمایش فیلم‌ها اعمال محدودیت کند. این قانون را بریتانیایی‌ها در سال ۱۹۶۲ درست پیش از ترک خاک کنیا وارد قوانین این کشور کردند.
قانون اساسی امروز کنیا آزادی بیان و آزادی آفرینش هنری را تضمین کرده است.
علیرغم این مطلب، مسئولان دولتی با استناد به قانون استعماری فوق به توقیف فیلم رفیقی مبادرت ورزیدند. کارگردان فیلم نیز با استفاده از حقوق تضمین‌شده در متن قانون اساسی، موفق شد شکایتی علیه این هیئت دولتی تنظیم کند.
توقیف «رفیقی» تنها سرکوب یک زیست جنسی متفاوت نیست. توقیف روایت ارتباط دو انسان کوییر خاموش کردن صدای تغییرخواهی و آزادیخواهی است. image: howafrica
نقش هنر در تحولات اجتماعی
به آزادی‌های بیان و بهره‌مندی از هنر در اسناد حقوق بشری بین‌المللی توجه شده است.
ماده ۱۵ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها را به احترام به آزادی فعالیت‌های خلاقانه ملزم می‌کند.
همچنین، ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی ذکر می‌کند که آزادی بیان شامل آزادی تفحص و تحصيل و اشاعه اطلاعات و افكار از هر نوع و به هر طریقی از جمله «در قالب هنر» می‌شود.
ماده ۲۷ اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز حق «بهره‌مندی از هنر» را حق تمام انسان‌ها دانسته است.
با این همه، برخی منافع سیاسی، مذهبی، اقتصادی، فرهنگی یا اخلاقی مانع از تضمین این آزادی‌ها در قانون کشورها می‌شود.
دولت‌ها ممکن است جلوه‌هایی از هنر را که الهام‌بخش اندیشه‌ای متفاوت و تشویق‌گر جوامع برای رهایی از تبعیض و ستم است محدود سازند. به جرئت می‌توان گفت هنر موید تنوع سکشوالیته یا به عبارت دیگر، گوناگونی هویت‌های جنسی، از این دسته است.
به گفته مقامات کنیا، بخاطر اینکه «رفیقی» یک رابطه غیرقانونی (رابطه هم‌جنس‌گرایانه) را نمایش می‌دهد توقیف شده. این در حالی است که فیلم‌هایی که قتل و غارت را نشان می‌دهند توقیف نمی‌شوند.
توقیف یک اثر هنری مسدود کردن خلاقیت و بیان ایده‌ها و مانع شدن از دریافت آن‌ها بوسیله افکار عمومی است.
با درک نقش کلیدی هنر در تحولات اجتماعی، بهتر مشخص می‌شود که چرا فیلمی که راوی عشق، روابط، نگاه به جهان و زندگی لزبین‌هاست به زیر تیغ حذف کشیده می‌شود.
هنر با زبان موسیقی، نقاشی، ادبیات و غیره، جوامع انسانی را به آزاداندیشی، برابری‌خواهی و دوستی تشویق می‌کند. هنر قادر است ما را به پرسشگری از تصورات‌مان از جهان، مناسبات قدرت و ساختارهای اجتماعی سوق دهد. هنر تعاریف موجود را به چالش می‌کشد و ما را به بازنگری در دیدگاه‌های غالب دعوت می‌کند.
روایت‌های کوییر توقیف می‌شود تا هنر نتواند به افراد این جرئت را ببخشد که خود و دنیایی متفاوت را تصور کنند، بخواهند و بسازند – دنیایی که آزادتر و برابرتر است و روابط در آن به گونه دیگری ظهور می‌یابد.
توقیف «رفیقی»، تنها سرکوب یک زیست جنسی متفاوت نیست. توقیف روایت روابط کوییر خاموش کردن صدای تغییرخواهی و آزادیخواهی است.
وانوری کاهیو بنیادی جهت حمایت از هنر آفریقا برای نشان دادن تصویری واقع‌گرایانه و شاد از آفریقا تاسیس کرده است. image: mpasho.co.ke
روایتگران فردا
وانوری کاهیو، کارگردان، تولیدکننده و نویسنده، از موفق‌ترین فیلمسازان کنیا با چندین جایزه و نامزدی جشنواره است.
او در گفت‌وگویی به دشواری‌های سینمای مستقل اشاره می‌کند و می‌گوید عده کثیری برای جلوگیری از برافروختن دولت کنیا حاضر به سرمایه‌گذاری در فیلم رفیقی نشدند. چند سال بعد رفیقی به اولین فیلم تاریخ کنیا تبدیل شد که در کن به نمایش درآمد.
کاهیو یکی از بنیانگزاران آفروبابِلگام (AFROBUBBLEGUM به معنای آدامس بادکنکی آفریقایی)، نهادی متعهد به حمایت از هنر آفریقایی است. او در فروم اقتصاد جهانی در سخنرانی‌ای با عنوان «روایتگران نسل آینده» گفت آفروبابلگام پلتفرمی است برای هنر آفریقایی که دلشاد و بی‌پروا و سرزنده است و مردم آفریقا را بیمار و در حال احتضار، ناامید، بیچاره و منتظر نجات نشان نمی‌دهد.
کاهیو می‌گوید که یک «اکتیویست» نیست، یک «روایت‌گر» است، و برای اینکه بتواند به هنر خود بپردازد به دفاع از انسانیت برمی‌خیزد:
«زمانی که حق شما را برای خلاق بودن و انجام کارتان نقض می‌کنند، این تبدیل به یک مشکل می‌شود. این موقع بود که تصمیم گرفتیم مقاومت کنیم و هیئت دولتی را به دادگاه بکشانیم…
شکایت ما موضوعی فراتر از واجد شرایط شدن برای جوایز اسکار یا پخش رفیقی در سینماها است. دادخواهی ما درباره مبارزه برای حقوق بشرمان برای کار کردن در یک فضای خلاقانه است. این دادخواهی برای حقوق مبتنی بر قانون اساسی ما هنرمندان، برای بهره‌مندی از آزادی بیان و آزادی خلاقیت است. توانایی ما برای بیان خودمان و روایت داستان‌هایمان همان انسانیت ما است.»
تریلر «رفیقی» ساخته وانوری کاهیو (۲۰۱۸) را در زیر می‌بینید:
https://youtu.be/7M_-ucSaFpU
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.