محرومیت فوتبالیست‌های زن ایرانی به بهانه ‘رفتار مردانه’

“موی خیلی کوتاه٬ لباس پسرانه و تیپ اسپرت در اردوهای تیم ملی فوتبال زنان ممنوع است و اگر یکی از این موارد را داشته باشیم، حتما ما را برای تست تعیین جنسیت می‌فرستند.”
این سخنان شیرین٬ فوتبالیستی است که در لیگ دسته اول زنان بازی می‌کند.
احمد هاشمیان٬ رئیس کمیته پزشکی فدراسیون فوتبال ایران از محرومیت هفت بازیکن زن به دلیل “ابهام جنسیتی” خبر داده است. در پی انتشار این خبر، بسیاری از رسانه‌ها با تیترهای جنجالی مبنی بر “حضور مردان و افراد دوجنسیتی‌ در میان فوتبالیست‌های زن ایرانی” این مساله را پوشش دادند، اما بازیکنان تیم‌های فوتبال و فوتسال زنان می‌گویند که آنچه اغلب موجب اخراج بازیکنان زن می‌شود٬ “رفتار و ظاهر متفاوت با تعاریف معمول زنانگی” و رعایت نکردن “مرزهای جنسیتی مرسوم” است.
بر اساس گزارشی که شش‌رنگ (شبکه لزبین‌ها و ترنس‌جندرهای ایرانی) به تازگی منتشر کرده٬ بسیاری از محرومیت‌های اعمال شده علیه ورزشکاران زن در سال‌های اخیر، “گزینشی و بدون وجود هیچ مقررات واحدی” بوده و مسئولان حراست فدراسیون در صورت احراز ترنس‌سکشوال بودن یا شک به همجنسگرا بودن فرد، بلافاصله او را از تیم اخراج کرده‌اند.
مسوولان فدراسیون فوتبال ایران٬ دلیل این سخت‌گیری‌ها و انجام آزمایش تعیین جنسیت را اطمینان از “زن” بودن ورزشکاران و “یکسان بودن توان جسمی” آنها عنوان می‌کنند.
زهره هراتیان، افسر كمیته ضد دوپینگ فیفا در مصاحبه با روزنامه اعتمادگفته است که بحث بر سر هورمون‌های مردانه و “زیر سوال رفتن فیر پلی” است و اینکه “تمام بازیكنان از نظر توان جسمی در یك سطح باشند.”

تردید در مورد ‘دوجنسی’ بودن زنان ورزشکار قوی هیکل

سرعت دوندگی بالا، اندام و ماهیچه‌های قوی‌تر، قدرت بدنی بیشتر، صدای بم و وجود موی زبر در صورت برخی بازیکنان زن از جمله دلایل مدعیان حضور بازیکنان دوجنسیتی در تیم های فوتبال زنان است.
سحر سجادی، پزشک و پژوهشگر حوزه جنسیت با تاکید بر اینکه داشتن توان جسمانی و عضلانی به مراتب بالاتر از مردم عادی در بین ورزشکاران بدیهی است٬ می‌گوید: “اینکه هر ورزشکار زنی به موجب موفقیت و توان عضلانی بسیار بالا مورد ظن زن نبودن قرار بگیرد، اصل ورزش رقابتی برای زنان را زیر سوال می‌برد.”
از سوی دیگر در حالی که برخی رسانه‌ها٬ مسوولان فدراسیون و مربیان تیم‌های ورزشی زنان در بسیاری از موارد بازیکنان محروم شده یا در معرض محرومیت را “دوجنسی” می‌نامند٬ گفت‌وگو با زنان عضو تیم‌های فوتبال بیانگر آن است که اغلب بازیکنان در معرض محرومیت، یا تراجنسی (ترنسکشوال) هستند یا به دلیل نداشتن رفتارهای مرسوم زنانه متهم به همجنسگرایی‌اند.
زنانی که تراجنسی نام می‌گیرند٬ از جنسیت بیولوژیکی که با آن زاده شده‌اند، راضی نبوده و خواهان تغییر جنسیت خود هستند. اما از لحاظ اندام و خصوصیات فیزیکی فرقی با دیگر زنان ندارند. به گفته سحر سجادی، این افراد در صورتی که تستوسترون مصرف نکنند، هیچ امتیاز جسمانی نسبت به زنان دیگر ندارند وشرکت کردنشان در تیم های ورزشی زنان مشکلی ایجاد نمی کند.
آنچه مسوولان دوجنسی می نامند، احتمالا پدیده نادرهرمافرودیسم است که در فارسی به عنوان ابهام جنسی، اختلال دستگاه جنسی و وضعیت بین جنسی ترجمه شده است. در این افراد برخی ازشاخص‌های جنسی همچون کروموزوم‌ها، غدد جنسی یا اندام تناسلی داخلی یا خارجی با بقیه افرادی که به طور معمولی مرد یا زن هستند، متفاوت است، این مساله گاهی در نوزادی و گاهی پس از بلوغ یا حتی دیرتر تشخیص داده می‌شود.
فدراسیون فوتبال، عمل جراحی را راه چاره ادامه ورزش حرفه‌ای برای این افراد می‌داند. سحر سجادی در این مورد می گوید: “منظور مسوولان از جراحی روشن نیست. برخی از افرادی که این شرایط را دارند مشکلات پزشکی جدی مانند کمبود کورتیزول و نیاز به درمان دارویی دارند ولی شکل دستگاه تناسلی، سلامت افراد را به خطر نمی‌اندازد که نیاز به جراحی داشته باشد و ربطی به بحث المپیک و ورزشکاران نیز ندارد.”
او با تاکید براینکه اجبار ورزشکاران به عمل جراحی که برای سلامت فرد ضروری نیست مغایر اصول اخلاق پزشکی است، اضافه می‌کند: “این شرایط بسیار نادر است و تعلیق چندین بازیکن یک تیم به بهانه شک به بین‌جنسی بودن این افراد بسیار عجیب است.”
توصیه دیگر مسئولان ورزشی برای ورزشکارانی که “ابهام جنسیتی” دارند، هورمون درمانی است که از سوی کمیته ‌المپیک نیز مورد توجه قرار گرفته است.
آنطور که شادی امین٬ فعال حقوق زنان می‌گوید،‌ بر اساس مقررات بین‌المللی٬ آزمایش هورمونی فقط در مورد ورزشکاران زنی مجاز است که میزان تولید هورمون آندروژن در آنها برابر با مردان باشد. شادی امین می‌گوید: “در صورتی که نتیجه آزمایش‌ها حاکی از این باشد که این ورزشکاران به دلیل میزان هورمون‌هایشان از قدرت بدنی بیشتری نسبت به رقبای زن‌شان برخوردارند٬ به صورت موقت و تا زمان کاهش سطح آندروژن، مجاز به شرکت در مسابقات نخواهند بود. با این حال دلایل این محرومیت نباید علنی شود و فرد می‌تواند دلایل دیگری برای شرکت نکردن در مسابقات عنوان کند.”
تصمیم کمیته المپیک مبنی بر محرومیت زنان ورزشکاری که میزان تستوسترون بالاتر از حد معمول دارند، در سکوت پذیرفته نشده و انتقادات بسیاری را در پی داشته است. چنانکه سحرسجادی توضیح می‌دهد٬ برخی منتقدان به این موضوع اشاره کرده‌اند که سطح تستوسترون زنان و مردان در درصدی از افراد به طور طبیعی می تواند همپوشانی داشته باشد. علاوه بر این از آنجا که تستوسترون یکی از چندین معیار تعیین کننده قدرت جسمی است، سطح تستوسترون به تنهایی لزوما موجب برتری چشمگیر این افراد نمی‌شود و اغلب این ورزشکاران عملکرد معمولی دارند. مخالفان این تصمیم کمیته المپیک می‌گویند که حتی اگر بدن این زنان به طور طبیعی میزان بالاتری تستوسترون تولید می‌کند این امتیاز چه تفاوتی با سایر امتیازات فیزیکی و ژنتیکی ورزشکارن موفق دارد؟ آیا کسانی که به طور ژنتیک بدن انعطاف‌پذیرتری دارند باید از ژیمناستیک حذف شوند؟ آیا ورزشکاران بلند قدتر از معمول باید از بسکتبال حذف شوند؟ یا برعکس آنها تشویق می‌شوند؟”
سحر سجادی با اشاره به اینکه حتی مردانی که به دلیل دارا بودن سندرم کلاینفلتر بسیار بلندقد هستند منعی برای شرکت در بسکتبال ندارند، اضافه می‌کند: “بسیاری معتقدند چنین تصمیمی راه را برای کنترل و آزار زنانی که ظاهر و رفتارشان با برخی معیارهای زنانگی مطابق نیست باز می‌کند.”

نگرانی فدراسیون فوتبال از نگرش جنسیتی زنان ورزشکار

مروری بر روند آزمایشات گرفته شده از ورزشکاران زن حاکی از این است که نگرش جنسیتی زنان ورزشکار بیشتر از ویژگی های فیزیکی آنها مسوولان فدراسیون فوتبال را نگران کرده و در اغلب موارد بازیکنانی با رفتارهای به اصطلاح غیرزنانه بیشتر در معرض تهدید به محرومیت و گرفتن آزمایش تعیین جنسیت قرار دارند.
بر اساس گزارش شش رنگ: “آزمایش‌های تعیین جنسیت در مرحله اول شامل یک تست روانشناسی است که طی آن سوالاتی از قبیل میزان تمایل به حضور در اجتماعات زنانه٬ میزان علاقه به زندگی مشترک٬ ازدواج٬ گرایش جنسی و چرایی کوتاه کردن موها و سوالاتی از این قبیل طرح می‌شود. در صورت تشخیص روانشناس مبنی بر ادامه تست٬ ورزشکاران زن برای معاینه پستان و واژن به کمیسیون پزشکی که در مواردی مرکب از یک تا ۶ پزشک (سه زن و سه مرد) بوده، ارجاع داده می‌شوند. در برخی موارد٬‌ ورزشکاران زن علاوه بر این آزمایش‌ها مجبور به سونوگرافی از رحم و تخمدان‌ نیز می‌شوند. گرفتن تاییدیه پزشکی مبنی بر “مونث بودن” آخرین مرحله این آزمایش‌ها و شرط صدورمجوز حضور و شرکت در مسابقات ورزشی است.”
سحر سجادی نیز وادار کردن ورزشکاران زن به انواع معاینه و آزمایش بر اساس حدس و گمان و شایعه را “غیرعلمی، ناعادلانه ومخرب” می‌داند و معتقد است که حتی اگر مساله دوپینگ در میان باشد که آن موضوع دیگری است و می‌تواند هم در ورزش زنان و هم در ورزش مردان رخ دهد، کسی را برای شک به دوپینگ مجبور به معاینه اندام جنسی نمی‌کنند.
این آزمایشات که به بهانه حصول اطمینان از “زن بودن” ورزشکاران زن انجام می‌شود، نقطه پایانی بر فشار بر بازیکنان ترنس‌سکشوال یا افراد مشکوک به همجنسگرایی نیست. به گفته برخی بازیکنان تیم‌های فوتبال و فوتسال زنان در ایران، حتی اگر نتایج این آزمایشات تایید کند که بازیکنی از لحاظ فیزیکی و پزشکی کاملا زن است، تا زمانی که آن فرد رفتارهایی متفاوت‌ از کلیشه‌های زنانه داشته باشد، در معرض فشار و تهدید قرار خواد داشت. فشارهایی که گاه آنها را به سمت عمل جراحی تغییر جنسیت سوق می‌دهد.
آمار ارایه شده از سوی یک مربی فوتبال زنان تاییدی بر سخنان بازیکنان زن است. این مربی به روزنامه فرهیختگان گفته است که طی سه سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۸ دست‌کم ۲۰ فوتبالیست زن در ایران تغییر جنسیت داده‌اند. بازیکنانی که به گفته این مربی فوتبال “هیچ‌یك از نظر جسمی مشكل جنسی ندارند” و فقط از نظر روانی تحت شرایطی قرار گرفته‌اند که تصمیم به این عمل گرفته‌اند.
عمل جراحی تراجنسیتی‌هایی که در تیم‌های ورزشی زنان هستند٬ برای تغییر جنسیت از زن به مرد است. این افراد پس از عمل جراحی کلی از تیم زنان حذف شده و درصورت تمایل و داشتن مجوز می‌توانند در تیم‌های مردان بازی کنند.
به گفته شادی امین که سال‌ها در زمینه عمل‌های تغییر جنسیت در ایران پژوهش کرده٬ توان جسمی و فیزیکی فردی که عمل تغییر جنسیت زن به مرد را انجام داده قابل مقایسه با یک مرد نیست. زنان تراجنسیتی که به صورت حرفه‌ای و گاه در تیم‌ ملی زنان بازی می‌کردند٬ پس از عمل جراحی توان رقابت با بازیکنان مرد را ندارند و از ورزش حرفه‌ای کنار می‌روند.
کنار کشیدن از زمین چمن فقط سرانجام آنهایی که تن به عمل جراحی می‌دهند نیست. شیرین٬ زن فوتبالیستی که ترجیح می‌دهد همیشه موهایش کوتاه باشد و لباس‌های اسپرت بپوشد، یکی از بازیکنانی است که به جای عمل جراحی یا تن دادن به کلیشه‌های رایج جامعه از رفتار زنانه٬ به ترک ورزش حرفه‌ای فکر می‌کند. او که حتی انتخاب متفاوتش برای نوع آرایش مو و پوشش تحمل نمی‌شود٬ می‌گوید: “در باشگاه‌های فوتبال وقتی نوع رفتار و پوششت کمی با زنان دیگر متفاوت باشد آنقدر با حالت تحقیرآمیز به تو می‌گویند دوجنسه و مدام این را تکرار می‌کنند که از ورزش و فوتبال بیزار می شوی و خودت ورزش حرفه‌ای را می‌بوسی و کنار می‌گذاری.”
این فشارها در حالی بر بازیکنان زن تحمیل می‌شود که ورزش حرفه‌ای یکی از معدود فضاهایی است که زنان می‌توانند فارغ از کلیشه‌های رایج درباره “رفتار زنانه”٬ بدوند٬ قدرت بدنی‌شان را در فضایی رقابتی به کار بگیرند٬ به بهانه شرکت در اردو و مسابقه سفر بروند و به خاطر جنب و جوش و قوی بودنشان تشویق شوند.
برخورد فدراسیون فوتبال و مسوولان ورزشی در ایران اما حاکی از آن است که سرپیچی از الگوهای رایج و کلیشه‌ای زنانه حتی در زمین فوتبال نیز تحمل نمی‌شود و حتی برای فوتبالیست بودن هم داشتن گیسوان بلند٬ صدای نازک٬ دامن پرچین و شکن و بدن ظریف الزامی است.
مریم حسین خواه – بی بی سی