با نگاهی به تقاطع تبعیض‌های جنسی-جنسیتی و اتنیکی

یادداشتی از لیلا ایمانی با نگاهی به جزوه‌ی «چرا استفاده از واژه‌ی دگرباش و مشتقات آن نادرست است؟» از شادی امین

اخیرا تیتر رسانه‌های خبری شناخته‌ شده‌ای چون دویچه‌وله فارسی، یورونیوز، بی‌بی‌سی و ایران اینترنشنال در پوشش اخبار حوزه‌ی اقلیت‌های جنسی و جنسیتی تحت عنوان «دگرباش» دقتم را به خود جلب کرده بود. در همین راستا به جزوه‌ی «چرا استفاده از واژه‌ی دگرباش و مشتقات آن نادرست است؟» به قلم شادی امین، پژوهشگر و مدیر شش‌رنگ نیز برخوردم و آن را نیز مطالعه کردم. 

بعد از مطالعه‌ی هر دو دیدگاه، لازم دانستم من نیز به عنوان یک زن لزبین تورک که هم به عنوان یک لزبین و هم به عنوان یک تورک، «دیگری» شمرده می‌شوم، نظرات خودم را در قالب یادداشتی در این خصوص ارائه بدهم.

اصطلاح «اقلیت»

عبارت «اقلیت» در گفتمان سیاسی ایران، بیش از آن که دلالت بر کمیت داشته باشه بیشتر بار معنایی سیاسی داشته و وسیله‌ای برای نادیده گرفتن حقوق همه‌ی کسانی است که به نحوی به حاشیه رانده شده و از حقوق اجتماعی-سیاسی خود محروم شده‌اند.

اصلاح «دگرباش»

کلمه‌ی «دگرباش»‌ مفهومی بسیار کلی داشته و به خودی خود یاد‌آور و یا تداعی‌گر گرایش و یا هویت جنسی و جنسیتی نیست. تنها چیزی که اصطلاح «دگرباش» در ذهن تداعی می‌کند «متفاوت بودن» است.

همسان و هم‌ردیف قرار دادن اصطلاح «دگرباش» با اصطلاح «دگراندیش» نیز تلاشی ناموفق در جهت موجه، مناسب و قابل استفاده نشان دادن این اصطلاح است.

در دگراندیش بودن همه‌ی مساله «نزدیک و یا دور بودن از جریان اصلی اندیشه» حاکم بر کشوری است که شخص در آن زندگی می‌کند. 

«دگراندیش» بودن یک مساله‌ی گفتمانی و متغیر است، اما همین مساله در مورد «دگرباش» صدق نمی‌کند.

پسوند «اندیش» در «دگراندیش» با پسوند «باش» در «دگرباش» بارهای معنایی بسیار متفاوتی دارند.

پس نمی‌توان با مقایسه‌ی دو کلمه‌ی متفاوت به نتیجه‌ی واحد هر دو خوب/هر دو بد رسید.    

اصطلاح «دگرباش» جایگزین خوبی برای کلمه‌هایی مانند «لزبین»، «ترنسجندر»، «دو جنسگرا‌» و… بود که جامعه‌ی مردسالار و دگرجنسگرامحور ایران علاقه‌ای به استفاده از آن‌ها نداشت.

به بیانی عامیانه‌تر، به جای واژه زشت، پرخطر و پر هزینه‌ی ال‌جی‌بی‌تی+! واژه‌ی «دگرباش» ایجاد شد تا همچنان اقلیت‌های جنسی و جنسیتی در حاله‌ای از قبح‌انگاری و سانسور به زندگی خود ادامه دهند!

تغییر دادن واژه‌ی به کل ناقص و غلط «دگرباش» که متاسفانه وارد ادبیات جامعه‌ی اقلیت‌های جنسی و جنسیتی ایران نیز شده است در طول زمان کار آسانی نخواهد بود.

غلط مصطلحی که نتیجه‌ی سال‌ها زحمت یک جنبش در قبح‌زدایی از جامعه‌ی اقلیت‌های جنسی و جنسیتی را به باد خواهد داد.

زن لزبین از این بعد با استفاده از واژه‌ی «دگرباش» به جای لزبین، به خجالت کشیدن از خود واقعی‌اش ادامه خواهد داد و این دقیقا نتیجه‌ی مستقیم استفاده از واژه‌ی «دگرباش» است. 

اقلیت‌های اتنیکی ایران که خود در سیستم مرکزگرا و نژادپرست موجود به قدر کافی «دیگری» محسوب می‌شوند، این بار به عنوان «دگرباش دیگری» تحت تبعیض مضاعف قرار خواهند گرفت. 

هویت قابل تفکیک نیست. نادیده گرفتن بخشی از این هویت به نفع بخش دیگر چیزی است که به نظر می‌رسد سال‌هاست تحت عنوان نظریه تقاطع مردود و در آن به درهم تنیدگی تبعیض‌ها تاکید شده است.

از این رو، اقلیت‌های اتنیکی، این بار از سوی فعالین یک اقلیت دیگر با خلق واژه‌ی غیراستاندارد و بی‌مفهوم «دگرباش» محکوم به «دگر دیگری» شدن می‌شوند!