همجنسگرایی زنانه در جهان عرب «دایرة المعارف لذت» هند و زرقا
در ادبیات جهان عرب، نخستین متنی که درباره‌ی لزبینیسم یا همجنسگرایی زنانه وجود دارد، به حدود قرن دهم میلادی برمی‌گردد. کتاب «دایرة المعارف لذت» Encyclopedia of Pleasure (به عربی: جوامع اللّذة) داستان عشق بین یک زن مسیحی یعنی «هند بنت النعمان» و یک زن عرب به نام «هند بنت الخوس» را روایت می‌کند.
هند، دختر آخرین پادشاه لخمی الحیره، پادشاهی کوچکی در عراق امروزی، تابع امپراتوری ساسانی، (قرن هفتم) بوده است. در دایرة المعارف لذت، نقل قول و اشاره به چندین شاعر، نویسنده، فیلسوف و پزشک نامشخص و بی‌نام وجود دارد. یکی از مشهورترین و پر استنادترین نویسندگان آن «ابونواس» است که برخی وی را پدر شعر اروتیک عرب می‌دانند و مضامین مربوط به روابط همجنسخواهانه نیز در اشعارش موجود بوده است. همچنین این کتاب حاوی گزارشی از پزشک یونانی قرن دوم، به نام «جالینوس» می‌باشد که دخترش را که لزبین بود، معاینه کرده و به این نتیجه می‌رسد که تمایل جنسی متفاوت او به دلیل مشکلی پزشکی است.
علی بن نصر «الکاتب»، گردآورنده‌ی این کتاب، داستان عشق هند و زرقا را چنین روایت کرده که وقتی زرقا می‌میرد، هند معشوق وفادار، برای او عزاداری می‌کند٬ «موهایش را کوتاه کرده، لباس سیاه پوشیده، لذت‌های دنیوی را ترک کرده و به خدا نذر کرده که تا زمان مرگ زاهدانه زندگی بکند…» و حتی صومعه‌ای برای یادبود این عشق می‌سازد. الکاتب می‌نویسد: «وفاداری آنها الگویی بود که شاعران آن را تجلیل می‌کرده‌اند». پس از وی، بسیاری از نویسندگان دیگر این داستان عاشقانه را بارها روایت کردند. راویان نه تنها بر ارزش وفاداری اصرار داشتند، بلکه برخی بر این باور بودند که این نوع از عشق همجنسخواهانه حتی از عشق دگرجنسخواهانه قوی‌تر است.
نسخه‌ی اصلی عربی این متن در دمشق به عنوان بخشی از «ادب الجنس عندالعراب» (نوشته‌های اروتیک مردم عرب) منتشر شده که اکنون یافتن آن دشوار می‌باشد و بیشتر نسخه‌های موجود، فصل‌هایی را که به همجنسگرایی می‌پردازد، ندارند. حذفیات، درک کتاب را برای بسیاری از خوانندگان دشوار می‌کند و متأسفانه یافتن ترجمه‌ی انگلیسی متون قرون وسطی کشورهای خاورمیانه در اروپا و آمریکا٬ بسیار آسانتر از یافتن نسخه‌ی اصلی آنها در همان مناطقی است که به رشته‌ی تحریر درآمده‌اند.
«غاده عامر» هنرمند فمینیست مصری (۲۲ می ۱۹۶۳) که در کارهایش عموماً به موضوع ستم و تبعیض علیه زنان و به کلیشه‌های مرتبط با جنس و جنسیت زن در جوامع می‌پردازد و آثارش از سنت مدرنیستی (با شیوه‌های انتقادی علیه حجاب) تبعیت می‌کند و زنان را به استفاده از بدن خود به عنوان وسیله‌ای برای لذت و ابزار قدرت تشویق می‌کند، مجذوب این واقعیت می‌شود که کتاب دایرة المعارف لذت در زمان نگارشش به طور گسترده‌ای پذیرفته شده بود اما بعدها در جهان اسلام ممنوع شد. او خاطرنشان می‌کند که اگرچه این کتاب به عنوان یک راهنمای اخلاقی نوشته شده بود و دانش ادبی، فلسفی و پزشکی عصر طلایی اسلامی را در هم می‌آمیخت، اما بعدها توسط جامعه‌ی محافظه‌کار سرکوب شد.
عامر در توضیح اثر هنری‌اش که از این کتاب الهام گرفته است، می‌گوید: «من به این کتاب علاقه‌مند شدم زیرا قرن‌ها پیش توسط یک مسلمان نوشته شده بود و امروز طبق قوانین مسلمانان ممنوع شده است. این نشان می‌دهد که ادبیات در آن زمان چقدر روشن‌فکر بوده و قرن‌ها بعد، ما در دوران بسیار محافظه‌کارانه‌تری زندگی می‌کنیم. بسیار ناراحت کننده است که می‌بینم این صدا اکنون خاموش شده است. چرا صحبت کردن و خواندن در مورد تمایلات جنسی در جوامع مسلمانان امروزه تابو شده؟ من انتخاب کرده‌ام که بخش‌هایی از دایرةالمعارف را روی شبکه‌ای از پنجاه و هفت جعبه نوشته و سپس گلدوزی کنم. به طور خاص، من تصمیم داشتم بخش‌هایی از دایرة المعارف را به تصویر بکشم که از لذت زنان صحبت می‌کند…» عامر با استفاده از چنین جملاتی نشان می‌دهد که در جامعه‌ی مسلمانان قرون وسطی، زنان به اندازه‌ی زمان کنونی سرکوب جنسی نمی‌شده‌اند و نظرات آنها در مورد تمایلات جنسی‌شان اهمیت داشته است. این اثر در ۲۳ مارس ۲۰۰۷، به عنوان بخشی از نمایشگاه جهانی فمینیسم در مرکز هنر فمینیستی موزه‌ی بروکلین در نیویورک به اجرا درآمده است.
داستان هند بنت النعمان و کتاب دایرةالمعارف لذت سزاوار شناخته شدن است. حتی اگر شخصیت‌های آن هرگز واقعاً وجود خارجی نداشته باشند، نماد دورانی باقی می‌مانند که تفسیر مسلمانان از دین٬ رابطه‌ی جنسی و عشق به هم نوع خویش متفاوت بوده و گرایش‌های جنسی و هویت‌های جنسیتی با تسامح بسیار بیشتری در جامعه پذیرفته می‌شدند. این داستان همچنین به ما یادآوری می‌کند که همه چیز شکننده است و مفاهیم تغییر می‌کنند. امروزه این متون در جهان عرب ممنوع شده‌اند و در برخی از کشورهای عرب و غیر‌عرب مسلمان نظیر عربستان، مراکش، مصر، عراق، افغانستان و ایران، همجنس گرایان دائماً دستگیر شده، مورد ستم‌های ساختاری قرار گرفته و در مواردی جان خودشان را از دست می‌دهند.
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.